Sri Lanka İflasını İlan Etti. Sırada Kim Var?

Sri Lanka’da göreve yeni başlayan Merkez Bankası Başkanı Nandalal Weerasinghe, 12 Nisan’da yaptığı açıklamada döviz rezervlerini enerji gibi mallar için harcayacaklarını, vadesi gelen borçlarını ödeyemeyeceklerini söyledi. Teknik olarak henüz iflas etmiş (default) sayılmasa da yakında edeceklerini şimdiden ilân etmiş oldu. Peki, şimdi ne olacak?

Bu aslında beklenen bir durumdu. Uzun süredir Sri Lanka’nın borçlarını ödeyemeyeceği tahmin ediliyordu. Daha önce gelişmekte olan ülkelerin borçları ile yazımda konuya değinmiştim. Şimdi biraz daha detaylara bakalım.

1948’de bağımsızlığını ilân ettiğinden beri hiç iflas etmeyen Sri Lanka nasıl oldu da bugün bu duruma geldi?

Ekonomik Kriz ve İnkâr

Sri Lanka’da yaşananları ülkenin ismini değiştirerek birçok gelişen ülkeye uyarlayabiliriz. Krizlerin kökeni aynı: rüşvet ve ahbap çavuş kapitalizm ile kendisini dışa vuran kurumsal zafiyet, popülist politikalar ve ekonomideki dengesizlikleri inkâr…

Sri Lanka’da uzun süredir Rajapaksa ailesi hükümette bir şekilde yer alıyor. Mahinda Rajapaksa’nın başkan olduğu dönemde (2005-2015), ülke altyapı harcamalarına ağırlık verdi. Haliyle borçları da hızla arttı. Yeni başkan, aynı zamanda Mahinda’nın erkek kardeşi Gotabaya Rajapaksa ise 2019’da seçilebilmek için vergi indirimine gideceği taahhüdünde bulundu. Gitti de. Bu da tabii ülkenin vergi gelirleri açısından önemli bir düşüş anlamına geliyordu. Bütçe açıkları ve borçlar hızla arttı. 2019’da bütçe açığı GSYH’nın %10’una yaklaşmıştı. 

Sri Lanka’yı asıl sıkıntıya sokan ise Covid-19 pandemisi sonucu seyahatin kısıtlanması oldu. Sri Lanka için turizm çok önemli bir döviz kaynağı. Taşımacılık ve turizm ülkenin GSYH’sının  %13’ünü oluşturuyor. Bu kaynaktan mahrum olmak ülkenin dış borçlarını ödeyebileceği kaygılarını arttırdı. Bütçe açığı 2020’de GSYH’nın %11’inden fazla idi.  Borç oranı %100’ü aştı. Kredi derecelendirme kuruluşları beklendiği üzere Sri Lanka’nın notunu düşürdüler. 2020 yılından beri ülke uluslararası kredi piyasalarından borçlanamayacak duruma geldi.

Bu esnada, etnik milliyetçi bir kökenden gelen Gotabaya Rajapaksa anayasayı değiştirerek kendi konumunu güçlendiriyordu. Diğer yandan ülkenin derin bir makroekonomik dengesizlik içinde bulunduğunu kabul etmiyordu. IMF’ye başvurmayı reddediyor, bunu bir siyasi başarısızlık olarak görüyordu. Mart’a kadar en büyük kreditörü Çin’in yardım edeceğini umuyor, sonrasında ise turizmin açılacağını ve toparlanacağını bekliyordu. Ama maalesef bu yılbaşında Rusya’nın Ukrayna’ya savaş açması tüm bu iyi niyetli beklentilere bomba gibi düştü.  

Rusya- Ukrayna savaşı Gotabaya’nın planlarını bozdu.

Turizm gelirleri tehlikeye girdi. Gıda ve hammadde fiyatlarında artışlar başladı. Rezervler ise erimeye devam ediyordu. Döviz tasarruf etmek için ise gübre ithalatı yasaklandı. Sonuç ise maalesef gıda kıtlığı oldu.

Şu anda Sri Lanka’da,

Temel gıda maddeleri ve petrol bulmak çok zor.

Mutfak tüpü için uzun kuyruklar var.

Enerjide yapılan kısıntılar nedeniyle üretim aksıyor.

Hastanelerde ilaçlar bulunamıyor.

Ülkede kağıt yok, sınavlar erteleniyor…

Tabii bu yaşananlar halkı sokağa döktü. Sokağa inen kalabalıklar,  Gotabaya’nın yıllarca ABD’de yaşamış olmasına vurgu yaparak “Gota evine dön” sloganları ile protesto ediyorlar. Hükümet halka gözdağı vermek için olağan üstü hal ilan etti ve orduyu devreye soktu. Ama protestocular ikna olmuyor. Protestocularla anlaşmak için zemin arayan Rajapaksa, aile fertlerinden olanlar pek değişmese de kabinenin tamamını değiştirdi. Ama maalesef protestolar durulmuyor.

Yeni kabinede ekonomi alanında daha güven veren isimler var.  Artan enflasyon ile mücadele için göreve yeni başlayan Merkez Bankası Başkanı faizleri 8 Nisandaki toplantıda 700 baz puan arttırdı. Diğer yandan Mart ayında başlayan IMF ile görüşmeler hız kazandı.  

Sri Lanka için Borç Affı Gündemde

Sri Lanka’nın pazartesi 78 milyon dolar kupon ödemesi bulunuyor. Bu kupon ödemesini gerçekleştiremeyeceğini dün ilân etmiş oldu. IMF 3 milyar dolar acil bir destek sağlayacak. Ayrıca Maliye Bakanı Ali Sabry, Reuters’a verdiği demeçte Hindistan’dan 500 milyon dolar kredinin kesinleştiğini ve Çin’den kredi hattı anlaşmasına vardıklarını açıkladı. Ama bu fonlarla acil ihtiyaçlar olan enerji ve ilaç ithalatı gerçekleştirilecek.

Sri Lanka’nın Temmuz vadeli 1 milyar dolar kredi geri ödemesi var. Yılsonuna kadar ise 7 milyar dolar ödemesi gerekiyor. Bu da pandemi öncesi gelirinin %9’una denk geliyor. Bu borcu geri çevirmesi imkânsıza yakın. Toplam borcu 51 milyar doları buldu.

IMF ise Sri Lanka’nın kreditörleri ile anlaşıp, içerisinde borç affı da olacak yeniden yapılandırma yapılmasını istiyor. Yoksa kredi vermeye pek gönüllü değil. Ancak Sri Lanka’nın borcunun %10’u Çin’e. Çin bu konuda çok istekli olmayacaktır. Keza tüm Çin tüm gelişen ülkelerden alacaklı. Diğer gelişen ülkelerde de benzer riskler mevut.

Sri Lanka’da yaşananların benzerlerini Latin Amerika borç krizlerinde gördük. Pandemi sonrası artan borçlar ve zorlaşan finansman koşulları nedeniyle diğer ülkelerde de görme olasılığımız oldukça yüksek.

Bunun için pek çok aday ülke var. Bu ülkeler arasında öne çıkan ülkelerden biri de Pakistan.  Ülkede yaşanan politik sıkıntılar iflas riskini arttırıyor. Kredi derecelendirme kuruluşları tarafından yakından izleniyor.

Ezcümle, hikâye benzer sadece oyuncular değişiyor…

Doç. Dr. Derya HEKİM – 14/04/2022