Uçaklar düz gitmek yerine neden eğik bir rotada giderler?

Uçakları izlemek için bir çoğumuzun cep telefonunda bir uçak takip uygulaması vardır. Bu uygulamalar vasıtasıyla havacılık konusunda ahkam kesen de bulunur, meraklılar da artar. Son zamanlarda bana ya bu uygulamalarda gördükleri üzerine uçakların düz bir düzlemde değil de kuzey kutbu yakınlarından bir eğri gibi rotada gittiğini, bazen de uçak içi ekranlarda gösterilen uçuş rotasından görerek ya anlatan ya da soranların sayısı artmaya başladı. Üstüne de THY Teftiş Kurulu’nda beraber çalışıp kendisinden çok şey öğrendiğim üstat Mustafa AKAY yazılarımı keyifle okuduğunu belirterek uçakların neden parabolik bir rota izlediğini de yazmamı isteyince konuyu araştırmaya başladım.

Bir arkadaşım neden uzun zamandır yazmıyorsun diye aradı. Bu konuyu yazdığımı söyledim. Hemen uçak takip uygulaması izlemeye başladığını gerçekten de rotaların dümdüz değil parabolik olduğunu, bu konunun meğer daha önce hiç dikkat etmediği bir konu olduğunu belirterek tekrar aradı. Çabuk yaz çok merak ettim dedi. Ebru gibi merak edenler için sebebi aslında basit: dünyanın geoid olmasıdır. Dünyamızın yüzeyi düz değildir. Ekvatorda meridyenler arası mesafe 111 km iken kutuplara yaklaşırken azalıyor ve kutuplarda mesafe birleşiyor. Bu nedenle uçaklar iki mesafe arasını düz gitmek yerine eğik bir açıyla gider.

İstanbul ile New York arasındaki mesafeyi ölçtüğümüzde çizgisel bir mesafe ki buna Rhumb Doğrusu da denir, New York ile İstanbul arası 9600 Km’dir. Ancak dünyanın yuvarlak şekli nedeniyle iki nokta arasında bulunan gerçek en kısa mesafe farklıdır. Arada bulunan bu farktan yararlanan uçaklar amaçları yolculuk süresini kısaltmak olduğu için kutuplara doğru yaklaşarak uçarlar.

İstanbul ile New York arasındaki gerçek mesafeye baktığımızda, ki bu büyük daire metodu denilen bir yöntemle hesaplanır, İstanbul ile New York arası kuş uçuşu direkt mesafe 8070 kilometredir. Bu mesafe kuş uçuşu denilen New York ve İstanbul merkezleri arasında coğrafi koordinatlar esas alınarak hesaplanan direkt uzaklık mesafesidir. Haritaya göre en kısa mesafe, doğrusala göre uzun gözükse de, dünyanın küreselliğine göre daha kısadır.

İki nokta arasındaki en kısa yol bir doğrudur diye çok küçük yaşta öğrendiğimiz için bu parabol rota genelde kulağımızı ters gösteriyoruz diye düşündürüyor. Uçuş için mesafenin uzun olduğu hissi olsa da dünyanın ortasının basık ve yuvarlak olması ve kutupların uzak olması nedeniyle mesafe uzamak yerine kısalır. Uçaklar kutuplara yaklaşarak uçarlar. Tıpkı denizciler gibi. İşte bu yüzden uzun uçuşlarda rota eğri ve uzun gibi gözükür.

Özellikle farklı bir kıtaya seyahat ederken uçağın düz bir çizgi üzerinde değil de yukarıdaki fotoğrafta da görüleceği gibi belli açıda eğri çizerek uçtuğu görülür. Örnek olarak seçtiğimiz New York ile İstanbul için düz çizgi olarak ölçülen rota 9.600 km iken eğri olarak ölçülen ve uzun gibi gözüken rota ise 8.070 kmdir.

Mesafe yönünden kısa olanın uçuş rotası olarak seçilmesinin en önemli amacı yakıt tasarrufudur. Özellikle enerji konusunda darboğaza giren dünyamız için bu çok önemli bir konudur. Çevremize duyarlı olmak hepimizin görevidir.  Uçuş rotalar çizilirken bir başka önemli etken de hava durumu ve türbülanstır. Zaman kaybına ve maliyetin artmasına neden olmamak için sürekli hava durumundan da raporlar alınmasının yanında emniyet ve güvenlik havacılığın en önemli önceliğindendir.

Hava koşulları, türbülans, yakıt, zaman, emniyet ve güvenlik risklerini uçuş ekibi değerlendirerek en uygun rotayı belirler. Pilotlar rötarlardan oluşan gecikmelerin önüne geçmek için rüzgarların etkisinden yararlanabilirler. Velhasıl, zordur pilot olmak. Sürekli bir hesaplama gerektirir.

Size düşen sadece güvenmek. Uçağı pilot uçuruyor diye düşünseniz de, arkasında görünmeyen binlerce kişi sadece sizin için emniyetli, güvenli şekilde gideceğiniz yere ulaşmanız adına en rahat, en uygun, en kısa ve efektif olan rotayı da düşündüklerini bilin.

Emniyetli uçuşlar dilerim.

Ömür Kahraman 04.06.2022