Deprem Ve Zihniyet Meselemiz

Türkiye’de iktisat zihniyeti konusunda çalışmış ünlü iktisatçı Sabri Ülgener, yine bir başka iktisat sosyoloğu olan Max Weber’i takip ederek, iktisat zihniyetini aktif ve pasif olarak ikili bir ayrıma tabi tutar. Dini yorumlarla ilgili olan bu ayrım, bir inanç yorumunun kişiyi iktisadi anlamda aktif, girişimci ya da içe dönük, münzevi bir tarza yöneltebileceğini söyler.

Bu ayrıma bir yenisini daha ekleyerek zihniyeti kuralcı-kural karşıtı olarak da ayırabiliriz. Bu ayrımı yaparsak bazı toplumsal zihniyetler kuralcı bireyleri, bazıları da kural karşıtı davranışları beraberinde getirir. Biz Türkler, göçebe geçmişimizden olsa gerek kuralcı değilizdir. Çünkü göçebe yaşam tarzında esnek olmak ve değişen koşullara hızla uyum sağlayabilmek gerekir.

O yüzden bizim kültürümüz, yazılı kurallardan çok, oldukça uzun sürelerde evrilmiş olan sosyal (örfi) kurallara riayet eder. Bizim iktisadi davranışımız, bu zihniyet özelliğimizden dolayı, nerede bir kural görsek, onu esnetme, arkasından dolaşma yapılabiliyorsa da çiğneme üzerinedir. Bu davranış, faturaları düşük göstermekten, dersten kalınca ek puan istemeye tutun da bina inşaatı ile ilgili yönetmeliklere uymamaya kadar gider.

Deprem ve Zihniyet Meselemiz

İktisattaki bir diğer önemli kavram da, özellikle Kurumcu İktisatçıların çok kullandığı kritik dönemeç (critical juncture) kavramıdır. Buna göre felaketler, savaşlar gibi kriz dönemlerinden sonra toplumlar kendi yapılarını ve davranış kalıplarını değiştirebilmektedirler. Bu anlamda yaşadığımız son deprem bizim için bir kritik dönemeç olabilir.

Zamanında bize çok katkısı olan kural karşıtı ya da esnek zihniyetten, artık bize zarar vermeye başladığını görerek vazgeçmemiz gerekmektedir. Çünkü bu deprem bize kurallara riayetin ne kadar hayati olduğunu göstermiştir. Bu kritik dönemecin çalışıp çalışmayacağını ve bir zihniyet dönüşümünü beraberinde getirip getirmeyeceğini bize zaman gösterecek.

Dr. Öğr. Üyesi Görkem Bahtiyar