Antropoloji ve Ekonomi: Ekonomik Antropoloji

Antropoloji, insan çeşitliliğini anlamaya ve anlaşılır kılmaya çalışan bir disiplindir. Bu sebeple diğer disiplinlerden farklı olarak, insanlara dair bir ya da birkaç şeyi değil, zaman ve mekân çeşitliliği dâhilinde insana dair her şeyi dikkate alıp tüm yönleriyle ele alır. Ekonomi de insan hayatının yaşamsal yönlerinden biri olarak antropologlar tarafından incelenir.

Antropologlar farklı insan gruplarında mal ve hizmetlerin üretiminin, tüketiminin ve dağıtımının nasıl gerçekleştiğini ve nasıl örgütlendiğini toplumsal yapıya bağlı olarak ele alır. Farklı toplumlarda insanların mal ve hizmetleri ne şekilde kullandığını ve bunlardan nasıl yararlandığını incelerler. Bu bağlamda farklı kültürler açısından ekonomik örgütlenme yapılarına dikkat çekilir. Toplumsal örgütlenme biçimine bağlı olarak bireylerin davranış biçimlerinin nasıl şekillendiğini çözümlenir.

Fusfeld’in (1957/1971) belirttiği şekilde; modern antropologların esas ilgi alanı doğrudan ilkel olarak nitelenen insanların ekonomik yaşamı değildi.  Antropologlar tarafından fark edilmiştir ki; bir kültür analizi, ekonomik yaşama; malların ve hizmetlerin üretimine ve dağıtımına önem vermediği sürece tam bir kültür analizi olarak değerlendirilemez.

Şöyle ki; ekonomi tüm insan grupları için hayatın yaşamsal fonksiyonlarından biri olarak hayatın evrensel bir boyutudur. Ancak insan topluluklarının ekonomileri birbiriyle tamamen aynı değildir, kurumsallaşma biçimleriyle farklılaşırlar ve bu açıdan ekonomi kültüreldir. Güvenç’in (1996) açıkladığı üzere; “ilkel ve geleneksel toplumlardaki üretim tüketim ilişkilerinin biçimlenişi, kapitalist toplumlardaki para, piyasa ve banka ekonomisinden oldukça farklıdır… Üretim ve tüketimdeki davranışların bütünleşmesi ve kurumsallaşması her kültürde değişik eğilimler gösterir”.

Erkal’ın (2000) ifade ettiği biçimde;  “Ekonomi ile kültür iç içedir. Bir toplumun iktisat tarihi ile kültür tarihi bir bütündür… Ünlü sosyolog Max Weber’in kitabına ‘İktisat ve Toplum’ ismini vermesi bu bakımdan sebepsiz değildir. Weber’e göre iktisadi sistemlerin manevi yapısı, zihniyeti bulunmaktadır”. Antropologların ekonominin toplumsal yapıya bağlı olarak kurumsallaşmasına yönelik incelemeleri ile Weber’in(1905) “Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu” adlı çalışmasında gösterdiği şey; ekonominin toplumsal yapının/örgütlenmenin bir fonksiyonu olmasıdır.

Antropolojik bilgilerin gösterdiği şekilde; her toplum kendi ekonomisini/ekonomik kurumlarını içinde yer aldığı toplumsal örgütlenme bağlamında oluşturur ve bu şekilde kendine özgü ekonomik yönelim, eylem ve davranış biçimleri gösterir. Güvenç’in (1996) örneklediği üzere; “…kazanılan ve tasarruf edilen para ve varlık, bir toplumda işletilir, ötekinde altına çevrilir, küpe konup saklanır. İkisi de ekonomik davranıştır, fakat hiç de birbirine benzemez”. Bu açıdan ekonomi, toplumsal yapının, yani toplumsal örgütlenmenin bir fonksiyonu olarak kültüreldir. 

Antropologlar tarafından bir toplum kültür yönünden analiz edilirken, kültürel unsurlardan biri olarak o toplumun ekonomik yaşamı ele alınır. Bu yüzden antropoloji disiplini içerisinde insan ekonomisi kültürel antropoloji kapsamında ele alınır ve kültürel antropolojinin bir alt disiplini olarak “ekonomik antropoloji” başlığı altında değerlendirilir.

Ekonomik antropoloji, antropoloji ve ekonomi ilişkisinin kökenini ve bir anlamda temelini gösterir. Başka bir ifadeye antropoloji ve ekonomi ilişkisini bütünüyle kavrayabilmenin yolu öncelikle ekonomik antropolojiden geçer.

Ayşe Öner Çeven 12.05.2022

Yıldız Teknik Üniversitesi Doktora Öğrencisi

Çalışma alanları: Ekonomik Antropoloji, Örgüt Kuramı, Örgütsel Davranış, Yönetim Sosyolojisi, İşletme Antropolojisi

Kaynakça

Carrier, J. G.(der.) (2005). A Handbook of Economic Anthropology. UK: Edwar Elgar

Durrenberger, E.P. J.(2005). Labour. James G. Carrier(ed.), A Handbook of Economic Antropology içinde(ss. 125-139). UK: Edward Elgar Publishing Limited

Eriksen, T.H.(2012). Küçük Yerler, Büyük Meseleler Sosyal ve Kültürel Antropoloji.(Çev: A. Erkan Koca). Ankara: Birleşik Yayınevi

Erkal, M. E.(2000). İktisadi Kalkınmanın Kültür Temelleri. İstanbul: Der Yayınları

Fusfeld, D. B. (1957/1971). Economic Theory Misplaced: Livelihood in Primative Society. K. Polanyi, C. M. Arensberg, H. W. Pearson (ed.), Trade and Market in the Early Empires içinde (ss. 342-356 ). USA:  Gateway Edition

Güvenç,  B.(1996). İnsan ve Kültür. İstanbul: Remzi Kitapevi

Kottak, C.P. (2002). Antropoloji: İnsan Çeşitliliğine Bir Bakış.(Çev: Serpil N.Altuntek, Balkı Aydın, Şafak Dilek Erdal, Yılmaz S. Erdal, Serpil Eroğlu, Erhan G.Ersoy, Süreyya Özbek, Sibel Özbudun, Şebnem Pala ve Gülfem Uysal). Ankara: Ütopya Yayınları

Narotzky, S. (2001). Economic Antropology. Neil J. Smelser ve Paul B. Baltes(ed.), International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences içinde(ss:-4069-4073). Published by: Elsevier Science Ltd.

Saran, N. (1993). Antropoloji. İstanbul: İnkılâp Kitapevi

Sahlins, M.(2010). Taş Devri Ekonomisi.(Çev: Taylan Doğan ve Şirin Özgün). İstanbul: Bgst Yayınları

Strauss, C.L.(2012). Modern Dünyanın Sorunları Karşısında Antropoloji.(Çev: Akın Terzi). İstanbul: Metis Yayınları