Herkes İçin Engelsiz Erişilebilir Turizm

Engelsiz turizm; engelli ve engelsiz herkesin birlikte seyahat edebildiği, tatil yapabildiği, konaklayabildiği, sosyal mekânlardan faydalanabildiği başka birinin yardımı olmadan özgür ve eşit imkânlar sunan tesisler ve aktiviteleri bütünüdür.

Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO, 2023) göre, “şu anda tahminen 1,3 milyar insan, yani küresel nüfusun yaklaşık %16’sı, ciddi düzeyde engellilik yaşamaktadır”. 

Erişilebilir turizm; erişim bütün insanların temel hakkı olması sebebiyle, turizmin tüm segmentlerinde, hizmet ortamının ve sunulan hizmetlerin içerebildiği farklı engellerinin neden olduğu, yaşanan erişim sorunları dikkate alınarak tasarlanması, turistik ürün ve hizmetlerden herkesin eşit şekilde faydalanması şeklinde tanımlanmaktadır.

Erişilebilir turizm, tüm ihtiyaçların karşılanabildiği turizm ve seyahat olarak tanımlanmaktadır. Bu, engelli veya engelli olmayan kişilerin turistik faaliyetlere ve genel olarak seyahate eşit erişime ve bu faaliyetlerden yararlanmaya sahip olduğu anlamına gelmektedir. Erişilebilir turizm; evrensel olarak tasarlanmış turizm ürünleri, hizmetleri ve ortamlarının sunulması yoluyla bağımsız, eşitlikçi ve onurlu bir şekilde hareket edebilmeyi, erişilebilmeyi ifade etmektedir. Buna yaşlılar, bebek arabasıyla ve çocuklarıyla seyahat edenler de dahildir.

Erişilebilirliğin üç temel bileşeni; fiziksel erişim, duyusal erişim ve iletişime erişimdir. 

1. Tekerlekli sandalye, yürüme yardımcısı veya korkuluk gerektiren fiziksel engelli kişiler için fiziksel erişim,
2. Görme veya işitme engelliler için duyusal erişim,
3. Konuşma, görme ve işitme bozuklukları olan kişiler için iletişime erişim.

Konaklama, turizm ve seyahatin büyük bir bölümünü oluşturur. Bu nedenle, tatil yeri sahibi olarak bu fırsat eşitliğinin yaratılmasında önemli roller söz konusudur. Tatil komplexlerinde doğru hizmetleri ve tasarımı sunarak, yeni misafirler çekerken aynı zamanda sürdürülebilir ve sorumlu turizmde olumlu bir değişimin parçası olabilmek mümkündür. Herkesin turizm tesislerine, ürünlerine ve hizmetlerine erişilebilirliği, sorumlu ve sürdürülebilir turizm politikasının merkezi bir parçası olmalıdır. Erişilebilirlik sadece insan haklarıyla ilgili değildir. Destinasyonlar ve şirketler için tüm ziyaretçileri kucaklamak ve gelirlerini artırmak için çok önemli bir iş fırsatıdır.

Erişilebilir turizm, herkesin turizm deneyimlerinden keyif almasını kolaylaştırmakla ilgilidir. Turizmi daha erişilebilir hale getirmek yalnızca sosyal bir sorumluluk değildir; aynı zamanda Avrupa’da turizmin rekabet gücünü artırabileceği için erişilebilirliği iyileştirmeye yönelik zorlayıcı bir iş durumu da söz konusudur. Kanıtlar, bir tesiste temel ayarlamalar yapmanın, doğru bilgi sağlamanın ve engelli kişilerin ihtiyaçlarını anlamanın ziyaretçi sayısının artmasına neden olabileceğini göstermektedir.

Turizm hizmetlerinin erişilebilirliğinin iyileştirilmesi, hizmetlerin kalitesini ve tüm turistlerin keyif almasını artırır. Aynı zamanda yerel toplulukların yaşam kalitesini de artırır. Avrupa Komisyonu’nun bir dizi eylem yoluyla turizmde erişilebilirliği artırmayı hedefleyen yaklaşımlarının küresel turizminin, engelsiz turizm segmentinde önemli etkileri yaratması beklenmektedir. AB, erişilebilir turizm güzergâhlarının tasarımı, uygulanması ve pazarlanmasıyla ilgili projelere ortak finansman sağlamaktadır. Ülkemiz, engelsiz turizmde gelişim fırsatı sunabilecek bu işbirlikleri ve finansmandan yararlanmalıdır.

Erişilebilir Turizm Destinasyonlarının Yaratılmasında Ana Amaçlar

• Özel erişim ihtiyaçları olan kişiler için mevcut seyahat fırsatlarını artırmak,
• Sosyal katılıma teşvik etmek,
• Sektördeki personelin becerilerini geliştirmek.

Konaklama sektörü erişilebilir turizme nasıl uyum sağlayabilir? 

Herkes için eşit ve kapsayıcı bir deneyim sağlamak amacıyla bireyler olarak ne gibi değişiklikler yapabiliriz sorusunun en iyi cevaplarını oluşturmak kaçınılmazdır. 

Erişilebilir turizm yaratmanın ilk adımı zihniyet değişikliği olsa da son derece önemli bir faktör de evrensel tasarımdır. Otel gruplarının erişilebilirliğini artırmak için herkes tarafından mümkün olan en geniş ölçüde, uyarlamalara gerek kalmadan kullanılabilen ürün ve ortamların tasarımının yapılmasına ihtiyaç vardır.

Örneğin, kapı girişleri, kolay erişim olanakları, erişime uygun mobilyalar, güvenli ve erişilebilir banyo ve tuvaletler, sabunluklar ve havluluklar, uygun duşa kabinler, odalara tam görünürlük sağlayan aynalar ve engellilik durumuna göre erişilebilir kapak kulpları, mutfaklarda alçak tezgâhlar, yatak odaları ve konaklama alanında eşyalar arasında erişilebilirliği sağlayacak mesafeler,  duvarlarda yeterince el tutacakları, ışık açma anahtarlarında erişilebilirlik, yaralanma riskine karşı kaygan olmayan döşemeler ve yanma gücü düşük mefruşatlar, pencerelerin açılabilmesinde pencere kollarının erişilebilirliği,  tekerlekli sandalye veya yürüteç gibi yürüme araçlarının takılmasını önlemek üzere açık alalarda kablo bırakılmamasına dair birçok detay, bize engelsiz seyahatin aslında bir tekerlekli sandalyeden çok çok daha fazlasına ihtiyaç duyduğunu göstermektedir.

Engelli Erişimine Uygun Tatil Yerlerine İlişkin Diğer Olanak Örnekleri

İhtiyaçlar sonsuz olsa da, tatil yeri sahibi olarak erişilebilir turizmi sağlamanın yollarına ilişkin bazı örnekler aşağıda verilmiştir: 

• Yaşlılar ve yürürken desteğe ihtiyaç duyanlar için baston tutucular,
• Tekerlekli sandalye erişimi ve engelsiz yollar,
• Tüm katlara asansörler, 
• Özel park alanları,
• İşitme veya ses engelli kişiler için geliştirilmiş iletişim ve çevirmenler,
• Tekerlekli sandalyeler, hafıza yardımcıları ve hap düzenleyiciler gibi yardımcı cihazların mevcudiyeti,
• Ekran okuyuculara erişim,
• Erişilebilirlik sorunlarına yardımcı olabilecek eğitimli bir personele sahip olmak.

Erişilebilir Turizm Neden Önemlidir?

Her şeyden önce erişilebilir turizm inşaların temel hakkıdır. Toplum olarak turizmde erişilebilirliği sağlamak sosyal sorumluluğumuzdur. Dünya Sağlık Örgütü, dünya nüfusunun yüzde 16’sının bir miktar engelliliğe sahip olduğunu belirtmektedir. Bu, konu seyahat olduğunda dezavantajlarla karşılaşan 1 milyar insan olduğu anlamına gelmektedir. Erişilebilir turizm aynı zamanda ekonomiye de faydalıdır, çünkü destinasyonlar için turist yelpazesini genişletme konusunda olağanüstü bir iş fırsatıdır. İşletme sahipleri çok daha geniş bir kitleye hitap ederek yeni müşteriler çekebilirler. 

Turizmde evrensel erişilebilirliğe ulaşmadan önce hala gidilecek uzun bir yol olsa da, son birkaç yılda kaydedilen ilerlemeler ve olumlu değişiklikler toplumun doğru yönde ilerlediğini göstermektedir. Turizm paydaşları (hükümetler, turizm kuruluşları, işletmeler ve turistler dahil) işbirliğiyle daha eşit ve kapsayıcı bir sektör olma yönünde çalışabilirler. Avustralya’da yapılan bir araştırmaya göre erişilebilir turizm, turizme dahil edildiğinde yılda fazladan 735 milyon dolar veya yılda 1,8 milyar dolar kazanılabileceği ifade edilmektedir.

Önemli bir politika olarak 2024 yılı Türkiye’de Erişilebilir Engelsiz Turizm Yılı ilan edilebilir. Ülkemizdeki geleneksel dentinasyon deneyimleri turizm endüstrisinin verimliliğini destekleyebilecek çeşitliliktedir.

Engelli Gezginlerin İhtiyaçları

Erişilebilir turizm geniş bir konudur. Çeşitliliği ve özelleştirilmiş, uzmanlaşmış seyahatleri içerir. Avrupa Erişilebilir Turizm Ağı’nın (ENAT) tanımına göre erişilebilir turizm, özel erişim ihtiyaçları olan insanlara (geçici veya kalıcı) olanak tanıyan bir dizi ‘hizmet ve tesis’ (örneğin fiziksel çevre, ulaşım, bilgi ve iletişim) olanaklarını içerir. Herhangi bir engel veya sorun yaşamadan tatilin ve boş zamanların tadını çıkarmak anlamına gelir. 

Ancak aynı zamanda, çoğu turizm ve konaklama hizmetinin erişim ihtiyaçları olan kişilere hitap etmemesi nedeniyle, engelli kişiler sıklıkla diğerleriyle eşit bir şekilde topluma katılım sağlayamamakta, tam ve etkili katılımlarını engelleyen sorunlarla karşılaşmaktadır. Bu engeller fiziksel olanaklarla ilgili olabileceği gibi seyahati mümkün kılan dijital, sosyal ve finansal olanaklarla da ilgili olabilir.

Engelli Kişilerin Turizmde Karşılaştığı Başlıca Zorluklar

• Erişilebilir tesisler, hizmetler, kiralık ekipman ve turistik mekanlar hakkında bilgi eksikliği,
• Erişilemeyen rezervasyon hizmetleri ve ilgili web siteleri,
• Erişilebilirlik konularında bilgilendirme ve danışmanlık desteği sağlayabilecek eğitimli profesyonel personel eksikliği,
• Erişilebilir havalimanlarının, transfer tesislerinin ve hizmetlerinin eksikliği,
• Erişilemeyen sokaklar ve ulaşım hizmetleri,
• Uygun hale getirilmiş ve erişilebilir otel odalarının, restoranların, mağazaların, tuvaletlerin ve halka açık yerlerin eksikliği,
• Engelsiz turistik mekanların ve destinasyonla ilgili diğer hizmetlerin eksikliği,
• Turist segmentine ilişkin incelemeler ve seyahati teşvik edecek hikayeler.

DTÖ verilerine göre 2019 yılında, 2018’e kıyasla %3,7’lik bir artışla dünya çapında 1,46 milyar turist, uluslararası ziyaret gerçekleştirdi. 2018 ve 2019 yıllarında en fazla ziyaret edilen 10 ülke şunlardır:

Avrupa’da Erişilebilir Turizmde Öne Çıkan Ülkeler

En çoktan en aza doğru Fransa > Birleşik Krallık, Almanya, İspanya, Hollanda, İsveç en çok turist alan ülkelerdir. Ülkemiz çok fazla sayıda turist almakla birlikte maalesef engelsiz turizm segmentinde dünya sıralamasında bulunmamaktadır.

Uzm. Dr. Sinan İBİŞ