Kobi’lerin Keskin Virajı: Stratejik Öngörü

Değişim hızının her geçen gün arttığı, belirsizliğin an be an yoğunlaştığı günümüz rekabet koşullarında işletmelerin sürekli olarak içerisinde bulundukları durumu ve faaliyetlerini gözden geçirerek stratejilerinde, taktiklerinde ve hatta hedeflerinde güncellemeler yapmaları gerekmektedir. Esneklik, verimlilik, çeviklik, sürdürülebilirlik kavramlarının günümüz koşullarında bu kadar ön plana çıkmasının en önemli sebebidir bu değişim.

Bugün işletmeler öngöremedikleri pek çok değişim ile karşı karşıya kalmaktadır. Stratejik plan başka bir deyişle uzun dönemli planların süresi beş-on yıllardan bir-üç yıllık periodlara düşmüş durumda. Hatta bu durum orta ve küçük ölçekli işletmelerde taktiksel boyut denebilecek düzeyde daha da kısa. Tabiki bu işletmelerin kaynakları ile doğru orantılı ancak sürenin her halükarda kısa olması işletmelerin ya daha fazla kaynak harcamasına, ya da zaman konusunda taahhütlerini yerine getirebilme konusunda sıkıntı yaşamasına neden olmaktadır.

Daha net bir ifade ile doğru planlama yapma kabiliyetleri her geçen gün azalmaktadır. Büyük ölçekli işletmeler sahip oldukları kaynakların büyükleri oranında bu durumu en azından hayatta kalabilme başarısı bağlamında daha az zararla atlatabilirken, küçük ve kısmen orta ölçekli işletmeler  çok büyük zarar görmektedir. Özellikle KOSGEB’in 2021 yılı verilerine göre ülkemizde faaliyet gösteren işletmelerin %99,8’inin KOBİ’lerden oluştuğu ve bu işletmelerin toplam istihdamın %76’sını sağladığı göz önüne alındığında bu durumun ne kadar önemli olduğu gözlemlenebilmektedir.

Yüksek belirsizlik altındaki rekabet koşullarında işletmelerin far görmüş tavşan gibi donakalması, çevreden gelecek tehditlerden ziyade pazar kaybetme endişesiyle yapabileceklerinden çok rakiplerinin yaptıklarına odaklanması, rekabet koşullarında kaliteden ziyade fiyat savaşlarının başlaması çoğu zaman karşılaştığımız durumlardan bazıları. Ancak bu koşullar altında bu savaşın iki kazananı olacaktır. Birincisi kaynak açısından sıkıntı yaşamayacak görece büyük ve güçlü olan işletmelerin bu savaşta galip gelmesi muhtemel. Hatta bu ortamın büyük balığın küçük balığı yutabileceği gibi yeni yatırım fırsatlarını da onların ayaklarının altına serdiğini söyleyebiliriz.

İkincisi ise büyüklüğü fark etmeksizin değişen çevre koşullarına karşı biraz daha proaktif davranıp araştırma yapan, rakiplerinden ziyade işletmenin içinde bulunduğu pazarı ve değişen çevre koşullarını analiz eden, ürünlerini, süreçlerini ve hatta hedeflerini sürekli güncelleyen, günümüzün en önemli rekabet avantajı olan kaynak yönetimini düzgün yapan esnek ve çevik firmalar.

Birinci seçeneğin gerçekleşmesi çoğu zaman görmeye alışık olduğumuz bir sonuç aslında. Ancak günümüz değişimleri durumu öyle bir noktaya getirdi ki büyüklük fark etmeksizin koşullara uyum sağlayamayacak kadar katı işletmeler çok büyük zorluklarla karşı karşıya kalıyor. İster büyük ölçekli ister küçük ölçekli olsun bu durumu tersine çevirmek stratejik öngörü ile dolayısıyla değişen çevre koşullarını, faaliyette bulunulan pazarı ve işletmenin sahip olduğu varlık ve yeteneklerini sürekli gözden geçirmek ile mümkün olacaktır.  

Her ne kadar belirsizlik ortamında öngörüde bulunmak gitgide zorlaşsa da özellikle işletmelerin karşı karşıya kaldıkları ve işletmeleri büyük ölçüde etkileyecek faktörlerin belirlenmesi işletmelere bu doğrultuda önemli avantajlar sağlayacaktır. Bunun için özellikle satış – pazarlama, mühendislik gibi pek çok alanda sıklıkla kullanılan “Pareto İlkesi”’ne göz atmakta fayda var.

Pareto ilkesine göre sonuçların %80’i nedenlerin %20’sinden kaynaklanır. Pazarlama açısından gelirlerimizin %80’ini müşterilerimizin %20’si sayesinde elde ederiz. Mühendislik açısından ise üretim süreçlerinde karşılaşılabilecek problemlerin %80’i büyük ölçüde üretim hattının %20’lik kısmında yer alıyor olabilir. Bu durumda bunu stratejik yönetim prensiplerine uyguladığımızda meydana gelebilecek değişimlerin en önemli, işletmeyi en çok etkileyeceğini düşündüğümüz %20’lik kısmını tahmin ve analiz edebilmek işletmelere belirsizlik ortamında %80 oranında bir öngörü sağlayacaktır.

%80 oranında stratejik öngörüye sahip olmak demek belirsizliği büyük oranda gidermek, farklı senaryolar ışığında stratejik alternatifler geliştirerek işletmelerin daha esnek ve çevik olmasını sağlamak anlamına gelmektedir. Ancak bunu yapabilmek için elbette bir takım araçlara da ihtiyaç duyulmaktadır.

Stratejik öngörü için işletmelerin temel düzeyde uygulayabilecekleri bir takım analizler mevcuttur. Bunlardan en bilinenleri SWOT analizi, PEST analizi, rakip analizi, finansal analiz, portföy analizi ve değer zinciri analizidir. Elbette farklı pek çok analize de ihtiyaç duyulmaktadır, ancak bir analiz için ihtiyaç duyulan bilgiyi toplamak, temizlemek ve bu veriyi doğru yöntem ve araçlarla analiz etmek, doğru sonuçları çıkartmak her işletme için kaynak yeterliliği bakımından çok da mümkün olmayabilir.

İşletmeler temel düzeyde yukarıda belirttiğimiz analizlerle pek çok kaynaktan faydalanarak düşük maliyetlerde karanlık belirsizlik ortamında yollarını bulabilecekleri bir ışığa erişebilirler.

Yeterli mi? Büyük oranda evet.

Dr. Hakan Aslan