“Girişimci Anne” Kavramı Üzerine: “Zikretmek ya da Zikretmemek, İşte Bütün Mesele Bu!” mu?

“Girişimci Anne (‘Mompreneur’ ya da ‘Momtrepreneur’)” kavramı girişimcilik terminolojisinde yerini göreli olarak yenice alan kavramlardan bir tanesi. Kavram daha ziyade kendi işini kuran [ve sıklıkla evden çalışan] anneleri (Cambridge Dictionary, t.b.) anlatmak maksadıyla icat edilmiş. Tanımda bahsi geçen iş insanları annelik ve girişimcilik rolleri arasında dengeyi yakalamaya gayret eden bireyler. Müspet bir gelişme olarak dünyanın birçok ülkesinde girişimci anneler örgütlenme sürecine girmişler. Örneğin hızlı bir araştırma neticesinde ülkemizde “Girişimci Anneler Kulübü”ne (t.b.), daha küresel bir inisiyatif olarak ise “The Founding Moms”a ulaşılabiliyor. Annelerin kendi işlerini daha fazla kurmalarıyla birlikte gelecekte kavramı daha fazla işiteceğimize inanıyorum. 

Henault’un Makalesi Üzerine

Henault (2016)’un girişimci anneler üzerine kaleme aldığı hoş bir yazı var. Özetle yazıda Henault, bu kavram hakkındaki şikayetlerini “içini dökmek” olarak tanımlayabileceğimiz bir içtenlikle okuyucusuyla paylaşıyor. Henault’un şikayeti, yazında girişimci annelerin erkek versiyonu olarak düşünülebilecek “Girişimci Babalar (‘Dadtrepreneurs’ ya da ‘Dadpreneurs’)” gibi bir kavramın bulunmaması ve “girişimci anneler” kavramının kullanımına yönelik bu tercihin, alttan alta kadın girişimcileri ötekileştiren ve daha da ötesinde, ikinci sınıf ve ehemmiyetsiz gören bir zihniyetin dili olduğu yönünde. Dolayısıyla, hegemonik erkek egemen düzenin ekmeğine yağ süren dilsel bir pratik.

Hiç şüphesiz, Henault’a hem katıldığım hem de farklı düşündüğüm bazı hususlar mevcut. Her şeyden önce inanıyorum ki, tercih edilen dil hakikate ilişkin algıları, hakikate dair algılar da dili inşa ediyor. Bu nedenle, Henault’un kullanılan dile ilişkin hassasiyetini ve endişelerini derin bir anlayışla karşılayabiliyorum. Benzer biçimde, kanımca Henault’un haklı olduğu bir nokta da, yazında “girişimci anneler” gibi bir kategori varsa, o halde bu kategorinin karşısında, bir diğer kategori olarak, bir de “girişimci babalar”ın olması gerektiği. “Girişimci” kavramı kendi başına “girişimci anneler”in alternatifi olamaz gibi görünüyor çünkü aksi takdirde bu tercih, girişimciliğe otomatikman erkek cinsiyetinin atfedildiği manasına gelme tehlikesini içeriyor.

Öte yandan doğal olarak kendisinden farklı düşündüğüm noktalar da var. Birincisi, su götürmez biçimde “androsentrik” bir dünyada yaşamlarımızı idame ettiriyoruz. Bugün bir araştırma yapılsa ve tesadüfi örnekleme ile seçilecek bireylerden girişimciliğe bir cinsiyet atfetmeleri talep edilse, kuvvetle muhtemel birçok insan (içlerinde çok sayıda kadın da olacak biçimde) girişimciliği “erkek” cinsiyetiyle kodlayacaktır. Nitekim yürütülen bir araştırmanın bulguları kadınların kendilerini “girişimci baba” olarak tanıtan erkeklere nazaran iki kat daha fazla “girişimci anne” olarak tanıttıklarını ortaya koymuş (Westring vd., 2020).

Bu bağlamda erkeklerin (ve hatta birçok kadının) tek başına kullanıldığında “girişimcilik” kavramını biraz erkeklerle özdeşleştirip, tekellerine alma niyetinde olduklarını söylemek pek ala da mümkün. Dolayısıyla; “girişimci anneler”, “girişimci analar”, “girişimci kadınlar” ya da “girişimci çiftler” gibi kadınların da girişimci faaliyetlerin içinde olduklarına dair sübliminal mesajlar gönderen dilsel ifadeler kullanılmadığı takdirde, bu kadınları girişimcilik alanında erkeklerle daha eşit hale getirmeyecek, aksine kadınları sahada daha da görünmez kılacak.

Bu bağlamda, “girişimci anneler” ve benzeri kadın merkezli girişimcilik kavramlarını kullanmak kadınların alanda varlığına ilişkin algıları pekiştirmek açısından mühim bir enstrüman. İkincisi, girişimcilik çok mümbit ve şümullü bir çalışma disiplini. Bu saha altında çok farklı, muhtelif girişimcilik kategorileri var. Bunların kimi ortak noktalarına ilaveten, sayısız noktada da (süreçleri, tecrübe ettikleri zorluklar, avantajlı noktaları vb.) birbirlerinden mühim farklılıkları mevcut.

Dolayısıyla “girişimci anneler” gibi bir kavramı sağlam düşünsel temellere oturtarak, bir çalışma sahası inşa etmek, bu niteliklere sahip kişilerin ve süreçlerinin daha iyi idrak edilmesine, diğer girişimci kategorilerinden onu farklı/eşsiz kılan noktaların tespitine ve belki de girişimci annelerin yükselen etkinliğine vesile olacak. Üçüncüsü, yazında aslında Henault’un iddia ettiği gibi “girişimci baba” kavramı hiç kullanılmıyor da değil. Nitekim hızlı bir araştırma yapıldığında kimi çalışmalarda (örneğin Ascarez, 2018) girişimci baba ifadesinden sarih biçimde faydalanıldığı görülüyor.

Özetle, fikirlerimi şöyle bir toparlarsam, birincisi, “girişimci anneler” kavramının kullanılmasının artılarının eksilerine ağır bastığını ve aksine, kavramın üstüne basa basa kullanılması gerektiğini düşünüyorum. Örneğin bir müspet nokta olarak, ana-kadın-ebeveyn kelimeleri ile girişimcilik kelimesinin bir arada kullanılması, aslında bunların birinin diğerinden vazgeçerek sahip olunacak bir sıfat olmayabileceği mesajını da veriyor. İkincisi, Henault’a bu tartışmaya ilk tuğlayı koyduğu için ve yazısındaki enteresan fikirlerinden ötürü büyük bir saygı beslemekle birlikte, girişimci anneler hususuna, müdafaasına soyunduğu kadınlara halis niyetinin aksine zarar verebilecek biçimde, biraz fazlaca duygusal yaklaştığı kanaatindeyim. 

Bu vesile tüm annelerin ama bu yazı özelinde de bilhassa “girişimci anneler”in anneler gününü bir kez daha yürekten kutlarım.      

Prof. Dr. Mehmet Eryılmaz 10.05.2022

Kaynakça

Ascarez, T. (2018). Dadpreneur: Helping Dads Be Successful With Their Busy Lives. Chicago: Orbit Media.

Cambridge Dictionary (t.b.). Mompreneur. https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/mompreneur, Erişim Tarihi: 09.05.2022.

Girişimci Anneler Kulübü (t.b.). Hakkımızda. https://www.girisimciannelerkulubu.com/hakkimizda, Erişim Tarihi: 09.05.2022.

Henault, M. (2016). Don’t call me a momtrepreneur. https://medium.com/startup-grind/dont-call-me-a-momtrepreneur-4c28c449f741, Erişim Tarihi: 08.05.2022.     

The Founding Moms (t.b.). We are the founding moms. https://foundingmoms.com/about/, Erişim Tarihi: 09.05.2022.

Westring, A.F., King, K. ve Friedman, S. (2020). Why we need ‘dadpreneurs’ to step up now. Entrepreneur, https://www.entrepreneur.com/article/351911, Erişim Tarihi: 09.05.2022.