Mülakat Sürecinde Hata Her Zaman Adayda Mı?

Çalışan seçim sürecinde en yaygın kullanılan yöntem olan mülakatların, her zaman en uygun adayın seçimi ile sonuçlanmadığı biliyoruz. Çalışan mülakatlarının geçerliliğinin ve güvenilirliğinin sorgulanmasına neden olan bu durum, mülakatı yapan görüşmeci kaynaklı da olabiliyor. Mülakatlarda adaylar tarafından yapılan hatalara genellikle daha fazla odaklanılıyor, fakat mülakatçı tarafından yapılan hatalar da işe alım sürecinin seyrini önemli ölçüde etkileyebiliyor.

Personel ihtiyacına yönelik iş başvurularının alınması ile başlayan, işe alım kararının verilmesi ile sonuçlanan seçme yerleştirme sürecinde, mülakatların belirleyici olduğu düşünüldüğünde, sürecin başarısında mülakatı gerçekleştirenlerin kritik önem taşıdığını söyleyebiliriz.

Mülakatlarda yapılan hatalar insan kaynakları yönetimi yazınında da farklı çalışmalara konu olmuştur. Posthuma, yaptıkları on yıllık yazın taraması sonucunda seçim mülakatlarını farklı yönleriyle ele alan çalışmaları incelemiş ve seçim mülakatlarında yapılacak hataları; sosyal faktörler, bilişsel faktörler, bireysel farklılıklar, ölçüm ve çıktılar başlıklarına ayırarak bir çerçeve oluşturmuştur. Bu çerçevede incelenen çalışmaların büyük çoğunluğu (%41) bireysel farklılıkların mülakatlar üzerindeki etkisi ile ilgilidir. Mülakat sürecine etki eden bu bireysel farklılıklar; başvuran adayın özellikleri ve mülakatı gerçekleştiren kişinin özellikleri olmak üzere iki farklı açıdan incelenmiştir. Mülakatın başarısına; mülakatı gerçekleştiren kişinin eğitimi ve deneyimi, davranışları, klişeleri ve beklentileri, yaşanılan bilişsel karmaşıklık ve ruh hali gibi özelliklerinin etki ettiği belirtilmiştir.

2018 yılında Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi’nde yayınlanan “Çalışan Seçim Sürecindeki Görüşmeci Kaynaklı Mülakat Hataları Üzerine Araştırma” başlıklı makalede; çalışan seçme sürecinde yararlanılan bir araç olan mülakatlarda en sık karşılaşılan görüşmeci kaynaklı mülakat hataları incelenmiştir. Bu araştırmaya göre; işletmelerde oluşan ihtiyaçlar doğrultusunda açılan pozisyonların öngörülen süreler içerisinde kapatılmış olması, seçme ve yerleştirme sürecinden sorumlu kişilerin performans göstergesi olabilmektedir. (Özen ve Kızıldağ, 2018).

Açık pozisyonların hedeflenen sürelerde doldurulmamış olması ise, ilgili işe alım ekibinin performansını olumsuz yönde etkilemesi nedeniyle bir istihdam baskısı oluşturmaktadır. Bu durum işe alımdan sorumlu kişilerin mülakat sürecinde hata yapmasına zemin oluşturabiliyor.

Yine bu araştırmaya göre; mülakat öncesinde adayın özgeçmişindeki olumsuz bilgilere odaklanma, mülakat sırasında ise ilk izlenim hatasına bağlı olarak önyargılı davranma, adayın sözel olmayan davranışlarından etkilenme, adayı kendine benzetme veya yaş-köken-cinsiyet ayrımcılığına gitme, adayları kıyaslama (kontrast) ve yönlendirici sorular sorma gibi davranışların en çok karşılaşılan mülakat hataları olduğu görülmüştür. (Özen ve Kızıldağ, 2018).

Özellikle, şirket bünyesindeki açık pozisyon için gerekli olan teknik bilgi ve yetkinlikler az sayıda adayda bulunabilir olduğu zor durumlarda; görüşmeci, adaylara uygun profil sergilemesi için yönlendirici mülakat soruları sorabilmektedir. Bu gibi hatalar genellikle mülakatı gerçekleştiren çalışanların yeterli tecrübeye sahip olmaması, kişilik yapıları veya kalıplaşmış değer yargılarını adayı değerlendirme sürecinde ön planda tutması gibi sebeplerden kaynaklanabiliyor.

Dolayısıyla bu hataların önüne geçilmesi için önce mülakatı gerçekleştiren profesyonellerin samimi bir öz değerleme yaparak hangi noktalarda hata yapıldığını fark etmesi ve süreç üzerinde iyileştirme yapması gerekmektedir. İşletmeler ise seçme yerleştirmeden sorumlu profesyonelleri eğitim ile desteklemeli, tecrübeli bir ekip oluşturmalı ve gerekli durumlarda alanında uzman headhunter firmalardan destek almalıdır.

İşletmenin sürdürülebilirliğinin sağlanması için en üst kademede istihdam edilen yöneticilerden en alt kademede istihdam edilen personele kadar, uyum içinde çalışan insan kaynağına ihtiyaç vardır. İnsan kaynağının doğru bir şekilde sağlanabilmesi için seçme ve yerleştirme süreçleri belirleyici olmakta ve nitelikli çalışan istihdamına önem veren tüm işletmeler için kritik önem taşımaktadır. Dolayısıyla sonraki aşamada zaman kaybı ve maddi kayıpların önüne geçebilmek için seçme yerleştirme fonksiyonunun en doğru şekilde işlediğinden emin olunması gerekmektedir.

Mülakat hatalarının sıfıra indirilmesi mümkün olmasa da bu hataların neler olduğunun ve nasıl önlenebileceğinin bilincinde olunması süreç iyileştirmede hayati önem taşır. Alınacak önlemler ile mülakat basamağında olası aksaklıkların önüne geçilmiş olacaktır. İnsan kaynaklarının temel fonksiyonlarından birini oluşturan seçme ve yerleştirme aşamasının doğru bir şekilde uygulanması, seçilen adayın yetkinlikleri ile örtüşen doğru işe konumlandırılasına olanak sağlar. İşin ve dolayısıyla işletmenin performansına olumlu katkı sağlayan bu durum verimliliğinin artması ve belirlenen hedeflere ulaşılması noktasında fayda sağlamış olacaktır.

Duygu Önder 07.04.2022

Kullanılan Kaynaklar:

Çalışan Seçim Sürecindeki Görüşmeci Kaynaklı Mülakat Hataları Üzerine Araştırma

Research On Intervıewer-Based Intervıew Mıstakes In The Selectıon Process

Duygu ÖZEN* Prof. Dr. Duygu KIZILDAĞ**

Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research

Cilt: 11 Sayı: 61 Yıl: 2018

Mediator tactics and sources of conflict: facilitating and inhibiting effects

RA Posthuma, JB Dworkin, MS Swift – Industrial Relations: A Journal of Economy and Society, 2002