Telomer Nedir?

Genetik biliminin gelişmesi ile bu sorunun cevabı 2009 yılındaki Nobel Tıp ödülü ile cevaplandı. Vücudun tüm hücrelerinde aynı DNA bilgisi yer alır. Her hücrede 23 çift kromozom bulunur ve her kromozomun birer ucunda olmak üzere 92 adet telomer adı verilen parçacık bulunur. Bunlar tıpkı ayakkabı bağcıklarının ucundaki plastik parçalara benzetilebilir. 

Telomer DNA’daki genetik bilginin korunmasını sağlar. Böylece hücrelerin mutasyona (farklılaşma) uğrayarak kanserli bir hücreye de dönüşmesini engellerler. Ayrıca hücredeki 92 telomerden sadece 1 tanesinin kritik düzeyde kısa olması o hücrenin ölmesi için yeterlidir.

Uzun yaşam ve sağlıklı yaş-alma, telomer uzunluğu ile ilişkili bulunmuştur.

Telomer uzunluğu = Uzun ve iyi yaşam

Dr. Michael Fossel, 2015 yılında yayınlanan Telomeraz Devrimi adlı kitabında “gölde sakince yol alan bir tekne” benzetmesi ile telomerlerin önemini anlatıyor. Bu benzetme karmaşık olabilen telomer bilimini gayet basit ve günlük hayata indirgeyerek anlamayı mümkün kılıyor.

Diyelim ki YAŞAM adı verdiğimiz teknemizi HAYAT isimli bir harika bir gölde, bir kıyıdan olabilecek en uzak kıyıya ulaştırmaya yani olabildiğince uzun yaşamaya gayret ediyoruz.

Hedef: HAYFLICK Limiti

Telomer bilimine göre olabilecek en uzun yaşam süresi 120 yıl (Hayflick Limiti) ile sınırlı görünmektedir. Ve gölün su seviyesi her yıl giderek azaldığını biliyoruz ve bu da bizim telomer uzunluğumuzu temsil etsin. Yani her geçen yıl gölün seviyesi düşerken biz de yaşlanıyoruz.

Her bireye ait gölün dip coğrafyasının da bireysel genetik risklerimizi temsil ettiğini varsayalım. Görülen her tepecik o kişinin taşıdığı genetik hastalık riskini göstersin. Telomer uzunluğu kısaldıkça (yaşlandıkça) su seviyesini düşeceğini ve artık dipteki tepeciklerin teknemiz için tehlikeli olmaya başlayacağını resimden kolayca anlayabiliriz. Tepecikler her birey için farklı anlam taşıyabilir. Bir kişi için kanser riski yüksek olabilirken diğeri için kalp hastalıkları veya bir başkası için Alzheimer tehlikesi olabilir. Eğer HAYAT isimli teknemiz bu tepeciklerden birisine çarpar ise önemli bir hastalık nedeni batması yani hayatımızı kaybetme riski her zaman bulunur.

Biz yaşlandıkça su seviyesinin düşmesi altta sessizce bekleyen riskleri erken dönemde ortaya çıkartır. Bu riskler çoğu zaman telomerler aşırı kısalıp da gölün su seviyesi düşene dek tehlike sinyali vermez. Ancak telomerler yaşam şekli vs. gibi nedenler ile hızla kısalınca artık yaşlanmaya bağlı hastalıklar kaçınılmaz hale gelir ve maalesef 120 yıldan çok daha kısa sürelerde insanlar hayatlarını kaybederler.

Şu an için gölün altındaki genetik faktörleri değiştiremiyoruz (yakında gen editing metodu ile bu da mümkün olacak). Ancak tehlikeli tepelerden uzak durmak için gölün derinliğini yani telomer uzunluğumuzu koruyup hatta artırabiliriz. Bu hem sağlıklı bir hayat hem de uzun bir hayat anlamını taşır.

Telomerlerimize nasıl iyi bakarız?

Gölün derinliğini (telomer uzunluğunu) artırmak için;

• Sağlıklı beslenme
• Düzenli egzersiz
• Stres yönetimi
• Bireysel ihtiyaca göre besin takviyelerini düzenli kullanma
• Sigara, alkol ve ağır metal tehlikesinden olabildiğince uzak kalmak tavsiye edilir.

Uzm. Ecz. Ayşegül Birlik 24.03.2022