Rusya Ukrayna Gerginliği Arasında Bir Ticaret Anlaşması

Rusya ile Ukrayna arasındaki gerginlik artarken Türkiye ile Ukrayna arasında bir Serbest Ticaret Anlaşması (STA) imzalandı. 3 Şubat 2022’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Ukrayna ziyareti sırasında. Anlaşmanın Cumhurbaşkanı’nın ziyareti sırasında imzalanacağı zaten bekleniyordu. Öyle de oldu.

Ukrayna bizim için önemli bir ticaret partneri. 2021 yılında 7.5 milyar dolar bir ticaret hacmine ulaşmışız. Her yıl 2 milyondan fazla turist alıyoruz ve 1.6 milyar dolarlık bir iş hacmimiz var. Ancak maalesef Ukrayna’ya karşı dış ticaret açığı veriyoruz ve bu açık son yıllarda artmış.

Ukrayna’dan 2021 yılında 4.5 milyar dolar ithalatımız var. Bu ithalatın yaklaşık %71’i demir-çelik ve hububat. İhracatımız ise 2.9 milyar dolar. Ama ihracatımız çok çeşitli. Nükleer kazan ve reaktörler, mineral yakıtlar, kara taşıtları, meyve ve sebze, tekstil ve gibi fasıllarda mal satıyoruz. En çok öne çıkan mal ise bu gerginlik döneminde insansız hava araçları.

STA’nın yürürlüğe girmesinin ardından bu ticaret hacminin genişleyeceği ve 10 milyar doları bulacağı tahmin ediliyor. Ancak tüm ticaret anlaşmalarında olduğu gibi süreler konulmuş, bazı istisnalar var.

Bu anlaşma Türkiye’de pek gündem olmadı ancak Ukrayna tarafında daha çok tartışıldı. Hatta Ukrayna ekonomisine zarar vereceği konusunda büyük manşetler atıldı.

Peki, Ukrayna neden korkuyor?

Ukrayna temelde birkaç sektörünü kaybetmekten korkuyor. Bunların başında da otomotiv sektörü var. Ukrayna’da otomotiv sektörü çok gelişmemiş ve bu sektörün gelişmesi için Ukrayna otomotiv ürünlerine ortalama %10 gümrük vergisi uyguluyor. STA sonucu bu gümrük vergisi kalkacak. Dolayısıyla Türk otomotiv ürünleri Ukrayna’ya vergisiz girecek. Muhtemelen birçok yerli firma Türkiye ile rekabete dayanamayacak. Bu nedenle STA’nın motorlu taşıtlarda geçerli olması için 5 yıl gibi bir geçiş süreci öngörülmüş.

Türkiye’nin rekabet avantajı olduğu bir diğer sektör ise tekstil. Ukrayna’daki tekstil üreticilerinin Türkiye’nin tekstil üreticileri ile rekabet edebilmesi çok zor. Tekstil sektöründe gümrük vergilerinin kaldırılması ile Türkiye Pazar payını arttıracaktır. Bu durum Ukrayna tarafında hararetle tartışılıyor. Hazır giyim ve tekstil sektörlerindeki kaybın %4.24’ü bulması bekleniyor. Bu nedenle anlaşmada hafif sanayide gümrük vergilerinin kaldırılması için de bir geçiş süreci düşünülmüş: 3 yıllık bir geçiş süreci var.

Ukrayna’nın yaş sebze ve meyve ithalatında Türkiye’nin önemli bir payı var. Ukrayna’da domates ithalatının %82’si, salatalık ithalatının ise %78’i Türkiye’den gidiyor. STA bu ürünlerde hemen geçerli olacak. Haliyle yaş sebze ve meyvede ihracatımızın artması söz konusu olacak.

Verilen Tavizler

Bir serbest ticaret anlaşmasının imzalanması için karşılıklı tavizler verilmek zorunda. Türkiye’de Ukrayna ile olan anlaşmasında tavizler vermiş anlaşılan. Geçiş sürelerinin olması beklenen bir şey. Ülkelerin sanayilerinde rekabete uyum için geçiş süreci düşünülebilir. Ancak bu anlaşmanın imzalanmasını sağlayan başka bir taviz söz konusu.

Ukrayna ekonomisi için demir-çelik endüstrisi çok önemli. Ukrayna’nın GSYH’sının üçte biri bu endüstriden geliyor ve önemli bir kısmı da ihraç ediliyor. Türkiye’nin bu fasılda Ukrayna’dan ithalatı 2.2 milyar dolar. Türkiye Ukrayna’dan hurda metal ithal ediyor, bunun %95’lik bir kısmını dahilde işleme rejimi kapsamında işliyor ve ithal ediyor. Bu Ukrayna tarafından sıklıkla eleştiriliyordu. Katma değer Türkiye’de kaldığı için. Ukrayna bu nedenle hurda çelikte ihracat vergisi getirmişti.

Çelik sektöründe bu verginin kaldırılacağı tahmin ediliyordu. Ancak Ukrayna basınına sızan açıklamalardan anlıyoruz ki Türkiye bu konuda taviz vermiş. Ukrayna bu fasılda ihracat vergisi hakkını saklı tutuyormuş. Bu haber, Türkiye’de demir-çelik sektöründe tepki çekti. Güney Kore STA’sı sonrası rekabette zaten zorlandıkları biliniyor. Hammaddede vergi devam edecek. Üstelik Ukrayna önemli bir çelik üreticisi, STA sonrası gümrük vergileri ortadan kalkacak ve sektörde rekabeti arttıracak.

Özetle, on beş yıla yakın bir süredir görüşmeleri süren bu ticaret anlaşmasının tamamlanması önemli. Anlaşmanın TBMM’de onaylanmasının ardından 2023’te yürürlüğe girmesi bekleniyor. Türkiye açısından otomotiv ve tekstil sektörleri açısından olumlu. Bu fasıllarda geçiş sürecinin tamamlanmasının ardından ihracatımızda önemli bir artış bekleyebiliriz. Ancak görünen o ki, demir-çelik sektöründe sıkıntılar biraz daha artacak.

Doç. Dr. Derya HEKİM -13/02/2022