SAADET ZİNCİRLERİNİN 5 HALKASI

Ponzi, saadet zinciri, piramit sistem gibi birçok isimle anılabilen sistem, yatırımcılara kendi paralarından geri dönenle veya sonraki yatırımcılardan gelen paralarla ödemenin yapıldığı bir dolandırıcılık yöntemidir. Biz hepsi aynı manayı ifade eden bu isimlerden bu çalışmada “piramit sistem” terimini kullanmayı tercih ediyoruz. Bu itibarla aşağıda bu terimin kullanıldığı her yerde bütün bu sistemleri ifade etmek üzere bu terimin kullanıldığına işaret etmek gerekir. 

İş modeliniz artan katılımcı üzerine kurulu ise bu konuya özellikle dikkat etmekte fayda vardır. Birçok kişi veya şirket gibi bir ürününüzü veya hizmetinizi bir kişiye onun getireceği diğer kişilere bağlı olarak promosyonlu, ücretsiz veya avantajlı bir şekilde sunuyorsanız kısaca piramit sistem olarak nitelendirdiğimiz sisteme katılmış olabilirsiniz. 

Bunun ayrımını yapmak her zaman kolay olmamakla birlikte yaptığınız işe sattığınız ürüne veya gösterdiğiniz hizmetin türüne göre de değişkenlik gösterebilir.

Piramit Sistemler

Piramit Sistem’i (ponzi) kısaca anlatmak gerekirse;

A

B1  B2

C1  C2  C3  C4

Zincirleme-piramit sistemler aslında piramit bir yapıya dayalı ve zincirleme devam eden bir “karşılıklı para dağıtım sistemi” nden başka bir şey değildir. Bu sistemin temelinde de “damlaya damlaya göl olur” prensibi vardır. Gerçekten de zaman zaman ev hanımları arasında, normal “gün toplantılarından farklı olarak her ay toplanılan evin sahibine her katılımcının bir miktar para vermesinden oluşan “paralı gün”ler ile büyük bir benzerlik vardır.

Daha ayrıntılı açıklamak gerekirse: Yukarıdaki şekilde verilen piramitte en üst sırada yer alan oyuncu olan A, iki oyuncu bulmuştur. B1 ve B2. Bu oyuncular da yine iki (veya söz konusu sistemde daha fazla belirlenmişse, daha fazla sayıda) oyuncu bulmak durumundadır. Her yeni oyuncu kendi üstündeki sırada yer alanlara bir miktar para öder ve bunların dışında ayrıca oyunu düzenleyen bir kişi veya organ varsa ona da katılım ücreti öder. Her yeni katılımcı listedeki kimselere para ödedikten sonra listenin en üstündeki ismi listeden çıkarır ve kendi ismini en alta ekleyerek listeyi yeni katılımcılara verir.

Bu suretle katılımcılar oyunu devam ettirecek nitelikte yeni katılımcılar bulmak suretiyle listenin en üstüne gelmek ve bu suretle listeden çıkana kadar, aşağıdan gelen yeni katılımcıların ödeyeceği para ile hiçbir emek harcamadan zengin olmayıhedeflerler. Aslında bir bakıma bir dayanışma sistemi diyebileceğimiz bu sisteme bu yönüyle yapılabilecek herhangi bir itiraz olamaz. Ancak önemli olan oyunun bir yerde tıkanmaması ve kişilerin listede ilerleyebilmeleridir. Sonuçta herkesin verdiği cüzi bir miktar para, toplanarak yüksek miktarlara ulaşabilir. Fakat önemli olan bu “saadet zinciri” nin devam etmesidir. Herkes listenin en üstüne kadar gelip de hedeflediği parayı alıp, çıkabilecek ise sorun yoktur.

İşte Türkiye kamuoyunun geniş kesiminin “Titan Saadet Zinciri” olayı ile ilgilenmeye başladığı piramit benzeri sistemler üzerine kurulu oyunlar, aslında 19. yüzyılın sonundan itibaren ortaya çıkmıştır. Artan oranda müşteri bulma, yedi başlı ejderha sistemi, çığ sistemi, kartopu sistemi olarak adlandırılan ve zincirleme-piramit oyunları da bunun bir alt kategorisini oluşturduğu sistemin tarihsel olarak temelinde müşteriye bir mal daha ucuza veya bedava sunulmakta ve fakat bunun karşılığında yeni müşteriler bulması koşulu konmaktadır. Bunların hepsinde de çığ gibi genişleme, sistemin temelini oluşturmaktadır. Gerçekten de bu isimlerin hepsi de bu tür oyunları ifade etmektedir. Bu oyunlarda kartopu gibi, gittikçe büyüyen ve çığ gibi olan bir yapı vardır. Keza oyunda bir katılımcılar zincirinin bulunduğu da açıktır. Oyunun yapısal olarak bir piramidi andırdığı da söylenebilir. Üstte daha az kişiden, aşağıya doğru gittikçe genişleyen bir yapı. Biz hepsi aynı manayı ifade eden bu isimlerden bu çalışmada “piramit sistem” terimini kullanmayı tercih ediyoruz. 

Piramit Sistemlerin 5 Ortak Noktası

Bütün piramit sistemlerde müşterek olan hususlar şunlardır:

1. Sistemi yürüten bir kuvvet (Düzenleyici, başlatan veya katılımcılar) 

2. Sistemin çığ gibi genişlemesi. Sistemin devam edebilmesi ve tükenmemesi için, devamlı yeni katılımcıların bulunması gerekmektedir.

3. Sistemin kendi kendine sona ermesi. Sistemin çığ gibi büyümesinin doğal sonucu bir noktada genişlemenin artık mümkün olmamasıdır. Belli bir süre sonra sistem çok yüksek sayıda katılımcıya sahip olmakta, bunun sonucu olarak da yeni katılımcıların bulunması git gide zorlaşmakta ve potansiyelin tükenmiş olması dolayısıyla da, sistem devam edememektedir. 

4. Şansa bağlılık. Katılımcılar oyuna girişte oyunun o anki durumu hakkında bir bilgi sahibi olmadığından büyük bir riziko altına girmektedirler. Bu suretle sistem şansa bağlı ve neredeyse kumara benzer bir karakter arz etmektedir.

5. Şansın çekiciliği. Toplumda mevcut olan şansla ve herhangi bir çaba göstermeksizin kazanç isteği burada kullanılmaktadır. Bu oyunlarda insanların oynama ve kazanma hırslarına hitap edilmektedir.

Sisteme İlişkin Kanunlarımızdaki Yaptırımlar

Piramit Sistem 6502 Sayılı TKHK md. 77/17 ve 80’de şu şekilde düzenlenmiştir:

Madde 80– (1) Piramit satış; katılımcılarına bir miktar para veya malvarlığı ortaya koymak karşılığında, sisteme aynı şartlar altında başka katılımcılar bulma koşuluyla bir para veya malvarlığı kazancı olanağı ümidi veren ve malvarlığı kazancının elde edilmesini tamamen veya kısmen diğer katılımcıların da koşullara uygun davranmasına bağlı kılan, gerçekçi olmayan veya gerçekleşmesi çok güç olan kazanç beklentisi sistemidir. (2) Piramit satış sisteminin kurulması, yayılması veya tavsiye edilmesi yasaktır. (3) Bakanlık, piramit satış sistemleri ile ilgili gerekli incelemeleri yapmaya ve varsa elektronik sistemin ülkemizde durdurulması dâhil ilgili kamu kurum veya kuruluşlarıyla iş birliği içinde gerekli önlemleri almaya yetkilidir.

Madde 77/-(17) Bu Kanunun 80 inci maddesine aykırı olarak piramit satış sistemini başlatan, düzenleyen veya toplantı, elektronik posta veya diğer birçok kimsenin de katılımını sağlamaya elverişli yöntemlerle yayan veya böyle bir sistemin diğer bir şekilde yayılmasını ticari amaçlarla destekleyenler hakkında 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun ilgili hükümleri uygulanır.    

TCK md. 157-158’de düzenlenen “Dolandırıcılık Suçu”nun işleniş yöntemleri arasında açıkça zikredilememekle birlikte bu kapsamda değerlendirilebilecek Türk Ceza Kanunun ilgili hükümleridir. 

Konunun içeriğine göre madde bentleri ve cezaları farklılık gösterebilir. Ancak uygulamada genellikle TCK 158/1-h ve 158/1-f maddeleri hükmünce cezai yaptırım uygulanmaktadır. 

Nitelikli Dolandırıcılık Suçu TCK Madde 158

(1) Dolandırıcılık suçunun;…..

f) Bilişim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarının araç olarak kullanılması suretiyle,

h) Tacir veya şirket yöneticisi olan ya da şirket adına hareket eden kişilerin ticari faaliyetleri sırasında; kooperatif yöneticilerinin kooperatifin faaliyeti kapsamında,

İşlenmesi halinde, üç yıldan on yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur. (Ek cümle: 29/6/2005 – 5377/19 md.; Değişik: 3/4/2013 6456/40 md.) Ancak, (e), (f), (j), (k) ve (l) bentlerinde sayılan hâllerde hapis cezasının alt sınırı dört yıldan, adli para cezasının miktarı suçtan elde edilen menfaatin iki katından az olamaz.

Piramit Sistemin cezai yaptırımı TKHK 80 ve TCK’nın ilgili maddesine göre alt sınırı 3 veya 4 yıl olarak belirlenmiştir. Ancak unutulmamalıdır ki mağdur edilen her kişi için ayrı ayrı ceza yaptırımı uygulanacaktır. Yani 100 kişi mağdur edildiyse 100×3 yıl olarak hesaplanmalıdır. Elbette ki zincirleme suç unsurları oluşmuş ise zincirleme suç hükmü de uygulanabilir. Konuya ilişkin detaylar çok fazla olduğundan burada kısaca değinilmesinde fayda görülmüştür. 

Sonuç

Günümüzde ev hanımlarının çoğunlukla rağbet ettiği evden para kazanma yöntemi şeklinde görülen birçok iş modeli ponzi olabilir ve Kabahatler Kanunu’na göre yayan veya böyle bir sistemin diğer bir şekilde yayılmasını ticari amaçlarla destekleyenler de cezai yaptırımlara tabidir. 

Titan, ÇiftlikBank, Thodex gibi kişilere büyük zararlar bırakıp gitmiş birçok şirket örneği mevcuttur. Masum ve karlı görünen şirket modelleri aslında dolandırıcılık suçunun unsurlarını oluşturmaktadır. Bu nedenle kendi işletme modelinize veya altında faaliyet gösterdiğiniz işletme modeline çok dikkat edilmelidir.

Av. Melike Gökçe AK